Οι τελευταίες εκλογές αποκάλυψαν το τεράστιο κενό των δεσμών του
κόμματος με την εργατική τάξη. Θα ήταν αφέλεια να πιστέψουμε ότι η
αντίληψη του κόμματος για τον σοσιαλισμό δεν παίζει καθοριστικό ρόλο
στην ύπαρξη του κενού αυτού. Στις εκλογές κατεβήκαμε ακριβώς με τη
στρατηγική μας για το σοσιαλισμό και όχι μόνο δε διατηρήσαμε αλλά χάσαμε
την πολιτική στήριξη σημαντικής μερίδας ψηφοφόρων μας. Χρειάζεται να
ξαναδούμε την ανάλυση των αιτιών των ανατροπών, γιατί τα συμπεράσματά
της καθορίζουν και το χαρακτήρα της πρότασης εξουσίας.
Αμέσως
χτυπάει στο μάτι ότι δεν εξετάσθηκε καθόλου η άμεση σχέση του ανθρώπου
προς την εργασία. Η εργασία σαν την ουσιαστική δραστηριότητα του
ανθρώπου προϋποτίθεται ασυνείδητα στην αποξενωμένη της μορφή σαν φυσική
προϋπόθεσή του. Δεν θεωρείται σ' αυτήν την αποξενωμένη μορφή σαν κάτι
που αντιφάσκει στην ύπαρξη του ανθρώπου, η κατάσταση που πρέπει να
ξεπεράσει η νέα κοινωνία. Γι' αυτό και οι πραγματικές αντιφάσεις
ερμηνεύονται στρεβλά, μυστικοποιημένες με πολιτικο - οικονομική μορφή.
Ετσι αντιπαρατίθεται ο κεντρικός σχεδιασμός στις εμπορευματο- χρηματικές
σχέσεις, ο συνεταιρισμός στην κρατική ιδιοκτησία, πάντα όμως
εξετάζονται σχέσεις πραγμάτων, ποτέ η σχέση του ανθρώπου προς αυτά. Εδώ
φαίνεται πόσο στρεβλά κατανοείται ο Μαρξ που βάση του έργου του και όρο
θεωρητικής χειραφέτησης της ΕΤ θεωρούσε την αναγωγή των κοινωνικών
σχέσεων στον άνθρωπο, να διαλύσει τη μυστικοποίησή τους που συνίσταται
στο ότι οι κοινωνικές σχέσεις παρουσιάζονται ως φυσική ιδιότητα
πραγμάτων.
Σαν «θετική» πλευρά που εκφράζει τον σχεδιασμό στην
αντίθεση με την αγορά, στην «βασική αντίθεση» του σοσιαλισμού , τίθεται ο
Κεντρικός Σχεδιασμός. Ο συλλογικός νους. Ακόμα κι αν υποθέσουμε ότι θα
μπορούσαμε να δημιουργήσουμε έναν σούπερνου που να σχεδιάζει και να
επεξεργάζεται τα πάντα με απόλυτη ακρίβεια, αυτό άμεσα δεν μας λέει
τίποτα για την υποταγή του ανθρώπου στον καταμερισμό εργασίας και πώς θα
την ξεπεράσουμε. Κι όμως το βασικό πρόβλημα του σοσιαλισμού είναι
ακριβώς αυτό. «Η κοινωνία να γίνει κυρίαρχη των μέσων παραγωγής στο
σύνολό τους, αλλά ο καθένας να μείνει σκλάβος του μέσου παραγωγής του
και μόνη επιλογή που έχει είναι ποιανού μέσου παραγωγής». Η φράση του
Ενγκελς ταιριάζει απόλυτα εδώ. Η μεγάλη βιομηχανία που επαναστατικοποιεί
σταθερά τους όρους παραγωγής και τον καταμερισμό της εργασίας «κάνει
ζήτημα ζωής ή θανάτου την αναγνώριση της εναλλαγής των εργασιών και γι'
αυτό της όσο το δυνατό μεγαλύτερης πολυμέρειας του εργάτη σαν γενικού
κοινωνικού νόμου της παραγωγής και την προσαρμογή των σχέσεων στην
κανονική πραγματοποίηση του νόμου αυτού... Την αντικατάσταση του μερικού
ατόμου από το ολοκληρωμένα αναπτυγμένο άτομο, για το οποίο οι διάφορες
κοινωνικές λειτουργίες είναι διαδοχικοί τρόποι δραστηριοποίησης» (Μαρξ).
Ενώ
η διαδικασία όπου ο κοινωνικός χαρακτήρας της εργασίας αντιπαρατίθεται
σαν κεφάλαιο στους εργάτες «γίνεται τόσο πιο πραγματική όσο η ικανότητά
τους για εργασία τροποποιείται έτσι από τις μορφές αυτές (της
κοινωνικοποίησης) που έξω από αυτήν την καπιταλιστική εξάρτηση, στην
ανεξαρτησία της γίνεται ανήμπορη, ...από την άλλη με την ανάπτυξη των
μηχανών και οι τεχνολογικοί όροι της εργασίας εμφανίζονται να κυριαρχούν
πάνω της... το ίδιο συμβαίνει και με την επιστήμη, το προϊόν της
γενικής ιστορικής ανάπτυξης στην αφηρημένη της ουσία. Στη μηχανή η
επιστήμη εμφανίζεται σαν κεφάλαιο απέναντι στον εργάτη» (Μαρξ).
Από
τη μια, λοιπόν, η ίδια η ανάγκη της ανάπτυξης της παραγωγής απαιτεί τη
χειραφέτηση του εργάτη από την υποταγή στην παραγωγή, από την άλλη αυτή η
υποταγή γεννά την καπιταλιστική σχέση.
Η διαδικασία της
χειραφέτησης με την εμφάνιση του ολόπλευρα αναπτυγμένου ανθρώπου απαιτεί
φυσικά ολόκληρη μεταβατική ιστορική περίοδο, τη δικτατορία του
προλεταριάτου, της οποίας η βασική αντίθεση είναι αυτή μεταξύ της
παραπάνω υποταγής του εργάτη από τη μια και της υποταγής της συνολικής
παραγωγής στην κοινωνία από την άλλη. Η αντίθεση αυτή αντανακλάται και
στη συνείδηση.
Ακριβώς επειδή η επιστήμη που μετατρέπεται η ίδια
σε παραγωγική δύναμη και η ολόπλευρη αφομοίωσή της αποτελεί τον όρο για
τη χειραφέτηση του εργάτη από την παραγωγή, γίνεται ιδιαίτερη σφαίρα
δραστηριότητας ενός μόνο μέρους της κοινωνίας, η καθολική συνείδηση
(κοσμοαντίληψη) της κοινωνίας δεν μπορεί ακόμα να είναι η επιστήμη αλλά η
ιδεολογία. Η ίδια η επιστήμη είναι ακόμα σύνολο επιμέρους επιστημών που
η αλληλοδιείσδυση και η ποιοτικά ανώτερη συνένωσή τους προϋποθέτουν τη
διαλεκτική αλλά και μια υλική πραγματικότητα απαλλαγμένη από την υποταγή
του ανθρώπου στην παραγωγή.
Στη συνείδηση του ΚΚ η κατάσταση αυτή
βρήκε αντανάκλαση στον υποβιβασμό του μαρξισμού σε ιδεολογία σε
αντίθεση με την επιστήμη. Το πόσο αντιφάσκουν μεταξύ τους φάνηκε με τον
εκφυλισμό των ΚΚ. Ο ιδεολόγος ή ο πολιτικός σαν ο θεωρητικός μιας
ανεξαρτητοποιημένης από την παραγωγή σφαίρας δραστηριότητας, ακόμα κι ο
κομμουνιστής, δεν μπορούσε να είναι απαλλαγμένος από την μυστικοποίηση
των κοινωνικών σχέσεων που έχουν σαν βάση το ότι ο άνθρωπος δεν μπαίνει
ελεύθερα στην παραγωγή. Αντί να επιβεβαιώνει χάνει τον εαυτό του.
Μπορεί
να ξέρω απ' έξω τους κλασικούς, άμα στην παραγωγή υποτάσσομαι στους
όρους της παραγωγής αντί να τους υποτάσσω, οι τυπικές έννοιες, κέρδος,
μισθός, κεφάλαιο, χρήμα θα εξακολουθούν να έχουν την ισχύ της
«πραγματικότητας» για μένα. Κι αυτό ισχύει ακόμα περισσότερο για τον
ιδεολόγο που προϋποθέτει εξαρχής την παραγωγή σαν κάτι τελείως ξένο σ'
αυτόν. Η ιδεολογία σαν ιδεολογία επειδή στηρίζεται στην αφαίρεση από την
πραγματικότητα και μετατρέπει σχέσεις που αφαίρεσε από την
πραγματικότητα σε στέρεες, αιώνιες ιδέες αναγκαστικά έρχεται σε
σύγκρουση με την πραγματικότητα όταν αυτή αλλάζει.
Η λύση της
βασικής αντίφασης του σοσιαλισμού, η διαμόρφωση του ολόπλευρα
αναπτυγμένου ανθρώπου στη βάση μιας ολόπλευρης αφομοίωσης της επιστήμης
δεν μπορούσε να γίνει χωρίς το ΚΚ, αυτό όμως έπρεπε να αποβάλει τον
ιδεολογικό του χαρακτήρα, πράγμα που εμπόδιζε η σύμφυσή του με το
κράτος. Το κράτος ενισχύονταν κι ενισχύονταν και το πολιτικό πνεύμα του
ΚΚ που μετατρέπονταν όλο και περισσότερο στην ενσάρκωση ενός αφηρημένου
όλου, ξένου προς την πραγματική κοινωνία. Υπήρχε ωστόσο και ένα υγιές,
πρωτοπόρο ρεύμα που μας άφησε ένα έργο ανεκτίμητου πλούτου, θέτοντας τις
βάσεις για έναν επιστημονικό ανθρωπισμό χωρίς τον οποίον δεν μπορεί να
χειραφετηθεί το προλεταριάτο.
Σύμφωνα με τα παραπάνω θεωρώ πως οι
Θέσεις και η αντίληψη του ΚΚΕ για το σοσιαλισμό δεν βοηθάνε στην
αφύπνιση της εργατικής τάξης και παρά τις τίμιες προθέσεις της στερούνε
το μεγαλύτερο όπλο, την απομυστικοποιημένη αφομοίωση της κληρονομιάς του
σοσιαλισμού. Παραμένουν εγκλωβισμένες σε μια ιδεολογική αντίληψη της
κοινωνίας κι αυτό θέτει σοβαρά εμπόδια στην οργάνωση της εργατικής
τάξης.
Γεώργιος Βαβίτσας
Ριζοσπάστης - 12 Ιανουαρίου 2013
